Źródło: Senabre, Ricardo (1980). „Introducción” [w:] Burguera, Luisa (red.) Textos clásicos de teoría de la literatura. Madrid: Catedra.
Charakterystyką wszystkich dziewiętnastowiecznych rozważań z zakresu socjologii literatury jest „brak metody”. W związku z tym, pojawienie się teorii marksistowskiej zyskuje szczególne znaczenie dla analizy literatury w kontekście jej relacji ze społeczeństwem.
Z nazwą „socjologia literatury” wiążą się dwa, radykalnie odmienne typy badań:
- Krytyka socjologiczna – nie można pomijać elementów społecznych, które są obecne w każdym tekście literackim. Odpowiada temu, co wiąże się z teorią marksistowską w badaniach literaturoznawczych, reprezentowana przez: Mehringa, Plejanova, Szkołę Frankfurcką, Lukacsa i Goldmanna.
- Socjologia literatury – analiza dzieła literackiego pod kątem wpływów społeczeństwa i na nie. Opiera się na badaniu rynku wydawniczego. Nie łączy się z konkretną ideologią. Rezultaty mogą być zastosowane przez krytykę socjologiczną. Głównym reprezentantem jest Robert Escarpit.
Najważniejsze figury związane z badaniami socjologicznymi w literaturze:
György Lukács
pod silnym wpływem myśli marksistowskiej; zakorzeniony w Marksie, Engelsie, Lessingu, Heglu i jego teorii odbicia;
sztuka odzwierciedla bezpośrednio relacje między ludźmi wewnątrz konkretnej struktury produkcji;
wielka literatura to literatura realistyczna;
rola krytyka polega na ocenianiu dzieł zgodnie z momentem historycznospołecznym, które odzwierciedlają.
Bertolt Brecht
literatura jako działanie z siłą transformowania rzeczywistości;
literatura jest ważnym narzędziem w walce rewolucyjne; literatura musi być motywowana przez rzeczywistość, ale jej realizm powinien polegać na krytyce rzeczywistości.
Szkoła Frankfurcka
sztuka jest zaprzeczeniem teraźniejszości;
Theodor Adorno: najlepsza poezja liryczna ma charakter społeczny, ponieważ znajduje możliwość wolności wewnątrz dominującej praktyki; wyzwolenie tejże praxis jest społeczne, ponieważ uwidacznia protest przeciw opresyjnej i wrogiej sytuacji;
Walter Benjamin: broni sztuki jako zaprzeczenia świata i jako czegoś, co poprzedza utopię: sztuka jako reprodukcja.
Lucien Goldmann
łączy strukturalizm z krytyką socjologiczną i proponuje coś, co nazywa „strukturalizmem genetycznym”;
pod wpływem Lukacsa;
prawdziwymi podmiotami kreacji kulturowej są grupy społeczne; trzeba szukać homologicznej struktury między ideologią grupy a myślą dzieła.
Jean Paul Sartre
rozdział literatury od innych sztuk;
powodem pisania jest potrzeba bycia potrzebnym w świecie;
pisarz wyłącznie się kieruje do społeczeństwa podzielonego klasowo.
Robert Escarpit
szczególnie interesują go pola dotyczące produkcji, dystrybucji i rozpowszechniania;
korzysta ze statystyki.
[Notatka z zebrania zespołu badawczego APENH 05.03.2020 r.]
